Дојде време за промени во кариерата. Работата или работодавачот веќе не ги исполнуваат кариерните цели на работникот. Решение? Отказ. Отказот е нешто со кое повеќето од нас се среќаваат во текот на кариерата. Без разлика дали е инициран од страна на работникот или работодавачот, отказниот рок има важна улога во процесот на напуштање на работното место. Во овој текст, ќе ги разгледаме вашите права и обврски за време на отказниот рок, според македонскиот Закон за работни односи.
Што претставува отказниот рок?
Отказниот рок е временски период во кој работникот, по најавувањето на отказ, продолжува да работи и да ги исполнува своите обврски пред официјално да го напушти работното место. Овој период им овозможува на двете страни – работникот и работодавачот – да се подготват за разделба и да ги организираат своите обврски.
Отказ од страна на работникот: кои се вашите права?
Ако вие како работник одлучите да дадете отказ, законски сте обврзани да го известите работодавачот однапред. Според Законот за работни односи, отказниот рок не смее да биде пократок од 30 дена, освен ако поинаку не е договорено со работодавачот.
Во овој период, имате право:
- Да ги задржите сите права поврзани со вашата позиција.
- Да ги користите слободните денови ако ги имате (со претходна согласност од работодавачот).
- Да ги извршувате само оние задачи кои се во рамките на вашето работно место.
Отказ од страна на работодавачот
Кога отказот е од страна на работодавачот, тој мора да го испочитува договорениот отказен рок, кој најчесто е 30 дена, но може да биде подолг во зависност од договорот за вработување. Во овој период, работникот има право на редовна плата, а и на сите останати бенефиции кои биле договорени.
За време на отказниот рок, работодавачот не смее:
- Да го присилува работникот да работи повеќе часови или да ги менува задачите.
- Да ја намали платата или да го исклучи работникот од бенефиции што му следуваат согласно договорот за вработување и општите услови за работа кај работодавачот.
Кога може да се скрати отказниот рок?
Во некои ситуации, може да се договори пократок отказен рок. На пример, доколку работникот најде нова работа и сака да започне порано, или ако работодавачот сака да го замени со нов работник побрзо. Во вакви случаи, двете страни можат да се договорат за скратување на отказниот рок.
Ако работодавачот го откажува договорот за вработување, е должен да го наведе основот за отказот, утврден со закон, колективен договор и акт на работодавачот, да ја докаже основаноста на причината која го оправдува отказот и истите да ги наведе во образложението. – Член 72 од Закон за работни односи – Причина и обврска за докажување
Платен одмор за време на отказен рок
За време на отказниот рок, работникот има право да го користи платениот одмор кој му припаѓа според Законот за работни односи во Македонија и во согласност со политиките на компанијата. Ова значи дека ако имате преостанат платен одмор, можете да го искористите за време на отказниот рок, но за тоа е потребна согласност од работодавачот.
Ако не го искористите платениот одмор до крајот на отказниот рок, тогаш работодавачот е обврзан да ви исплати надоместок за преостанатите денови на одмор. Ова е за да се осигура дека не сте финансиски оштетени поради неисполнување на правото на платен одмор.
Со други зборови, за време на отказниот рок имате две опции во врска со платениот одмор:
- Да го искористите платениот одмор, со претходна согласност од работодавачот.
- Да побарате надомест за неискористениот платен одмор, кој ќе ви биде исплатен по завршувањето на работниот однос.
Во двата случаи, е важно навремено да го известите работодавачот за вашата намера со платениот одмор, за да се организираат соодветно.
Што се случува ако не се почитува отказниот рок?
Доколку работникот не го испочитува отказниот рок, може да биде одговорен за штета што му ја нанел на работодавачот. Истото важи и за работодавачот ако не го испочитува рокот, при што работникот има право на обештетување.
Совети за успешно поминување на отказниот рок
- Бидете професионални и исполнете ги своите обврски.
- Искористете го овој период за да го пренесете знаењето на вашиот замена.
- Ако имате прашања, консултирајте се со правен советник.
Отказниот рок може да изгледа како тежок период, но ако се почитуваат правилата и законите, и двете страни можат да го искористат за успешен завршеток на работниот однос.
Како е во странство?
Отказниот рок значително варира во различни земји, во зависност од локалните закони и практики за работни односи. Еве преглед на отказните рокови во некои од поголемите европски држави, САД и Кина:
1. Германија
Во Германија, отказниот рок е строго регулиран и се зголемува со должината на стажот на работникот. Општо правило е:
- Четири недели за работници со до две години стаж.
- Отказниот рок може да достигне и до седум месеци за работници со долгогодишен стаж (на пример, над 20 години).
2. Франција
Во Франција, отказниот рок исто така се разликува според стажот и договорите на работникот:
- За обичен работник, отказниот рок е од еден до три месеци, во зависност од позицијата и времето што го поминал во компанијата.
- Работниците со повисоки позиции (менаџери и високи службеници) може да имаат подолг отказен рок, според нивните договори.
3. Велика Британија
Во Велика Британија, отказниот рок зависи од времето кое го поминал работникот во компанијата:
- Најмалку една недела за секоја година од стажот, со максимална граница од 12 недели.
- Овој рок важи доколку во договорот не е поинаку наведено.
4. Италија
Италијанскиот закон предвидува различни отказни рокови според должината на стажот и видот на работната позиција:
- Обично трае од 15 дена до шест месеци за работници со подолг стаж или со високи позиции.
- За краткотрајни позиции, рокот е обично две до четири недели.
5. САД
Во САД нема законски дефиниран отказен рок на федерално ниво бидејќи повеќето држави практикуваат политика на „at-will“ вработување, што значи дека работодавачот и работникот може да го прекинат работниот однос во секое време, без отказен рок, освен ако во договорот не е поинаку утврдено.
6. Кина
Во Кина, отказниот рок за работници е законски утврден:
- 30 дена за редовни работници, ако отказот е инициран од страна на работникот.
- Работодавачот, исто така, мора да обезбеди отказен рок од 30 дена, освен ако не постојат сериозни причини за итен прекин на работниот однос.
Во најголем дел од европските држави, отказниот рок е значително подолг од оној во САД, каде што работниците и работодавачите генерално се ослободени од обврската за отказен рок. Кина има стандарден отказен рок од 30 дена, кој е сличен со македонскиот стандард.
Отказ без отказен рок – Груби прекршувања на договорот за вработување од двете страна
Отказ без отказен рок е прекин на работниот однос што се случува веднаш, без да се почитува периодот на отказниот рок. Во Македонија, Законот за работни односи дозволува отказ без отказен рок само во исклучителни ситуации, кои треба да се базираат на сериозни причини. Оваа постапка може да ја иницира и работодавачот и работникот, но мора да има оправдани основи и да се почитуваат законските процедури.
Отказ без отказен рок од страна на работодавачот
Работодавачот може да даде отказ без отказен рок само ако работникот направи сериозни прекршувања, како на пример:
- Тешко кршење на работната дисциплина (насилство на работното место, кражба, злоупотреба на доверливи информации и слично).
- Непочитување на законите и етичките норми што можат да предизвикаат сериозна штета на компанијата.
- Неосновано отсуство од работа подолг период без известување.
- Опасно однесување кое претставува ризик за здравјето и безбедноста на колегите или јавноста.
Во вакви ситуации, работодавачот е обврзан писмено да го информира работникот за причините за отказот, како и за тоа дека нема да има отказен рок. Работникот има право да ја оспори оваа одлука во рок од 8 дена по добивањето на решението за прекин на работниот однос пред раководството на работодавачот, а потоа и судски.
Отказ без отказен рок од страна на работникот
Работникот, исто така, има право да ја напушти работата без отказен рок ако:
- Работодавачот го прекршува договорот или ги нарушува работните услови (неисплата на плата, неправилности во работното време, здравствена и безбедносна закана на работното место и слично).
- Постојат сериозни етички или правни причини што го прават продолжувањето на работниот однос невозможно.
Во овие случаи, работникот има право веднаш да го напушти работното место и да побара законски обештетувања доколку претрпел штета поради ваквите околности.
Последици од отказ без отказен рок
Во двата случаи, отказот без отказен рок мора да биде темелно оправдан. Доколку една од страните го даде отказот без доволна правна основа, другата страна може да поднесе тужба и да побара надомест. На пример:
- Ако работникот неправедно добие отказ без отказен рок, може да бара обештетување за преостанатиот платен одмор и за другите загуби.
- Работодавачот може да бара надомест од работник кој заминал без основа и нанел директна штета на компанијата.
Член 77 од ЗРО – Неосновани причини за откажување на договорот за вработување се:
1) членство на работникот во синдикат или учество во синдикални активности во согласност со закон и колективен договор,
2) поднесување на тужба или учество во постапка против работодавачот заради потврдување на кршење на договорните и други обврски од работниот однос пред арбитражни, судски и управни органи,
3) одобрено отсуство заради болест или повреди, бременост, раѓање и родителство, нега на член на семејството и неплатеното родителско отсуство,
4) користење на одобрено отсуство од работа и годишен одмор,
5) отслужување или дослужување на воен рок или воена вежба и
6) други случаи на мирување на договорот за вработување утврдени со овој закон.
Правни совети за отказ без отказен рок
Отказот без отказен рок е сериозна постапка. Затоа, и работниците и работодавачите треба внимателно да го проценат правниот ризик и најдобро е да се консултираат со правен советник пред да донесат ваква одлука.
