Платен одмор е клучна компонента на работничките права, обезбедувајќи вработените да имаат време за одмор и подмладување. Сепак, видот и условите за стекнување и користење платен одмор и политиките околу него значително се разликуваат во различни земји.
Како одговор на поголем дел од нашите клиенти, во овој блог ги споредуваме политиките за платен одмор во САД, Кина и Македонија, со посебно внимание на Македонија и третманот на неискористените денови за одмор.
Поим и потекло на платениот одмор
Платен одмор се однесува на слободното време на кое вработениот има право додека ја добива својата редовна плата. Тоа често се смета за основно право на работникот во многу земји, што обезбедува рамнотежа помеѓу работата и личниот живот.
Спецификите на платен одмор – како на пример колку денови се доделуваат, дали се пренесуваат од година во година и како се постапува ако не се користат – многу варираат во зависност од земјата, работодавачот и локалните закони за работни односи.
Потеклото на платениот одмор потекнува од борбата за правата на работниците и подобрените работни услови. Од неговите рани почетоци во работничките движења од 19 и 20 век, платениот одмор еволуира во широко признато право во многу земји низ светот. Тоа го одразува растечкото признавање на важноста на рамнотежата помеѓу работата и животот, одморот и благосостојбата на вработените, што придонесува за попродуктивна и позадоволна работна сила.
Клучни пресвртници во еволуцијата на платениот одмор
- 1936: Франција воведува двонеделен платен одмор, значајна одлука во работничките права.
- 1938: Обединетото Кралство го усвои Holiday with Pay Act, обезбедувајќи платен одмор за одредени работници.
- 1948: Универзалната декларација за човекови права, усвоена од Обединетите нации, го признава правото на одмор и слободно време, вклучувајќи ги и платените одмори.
- По Втората светска војна: Западна Европа и другите индустриски развиени земји го прошируваат платениот одмор како дел од социјалната држава.
- 1970-ти-1990-ти: Земјите во развој почнаа да усвојуваат политики за платен одмор, под влијание на глобалните стандарди на трудот.
Компаративна анализа
САД: Нема задолжителен платен одмор
Соединетите Американски Држави се една од ретките развиени нации што не наложуваат платен одмор за своите работници. Работодавците не се законски обврзани да обезбедат платен одмор, иако многумина го нудат како дел од нивниот пакет бенефиции. Во просек, работниците со полно работно време добиваат околу 10 дена платен одмор годишно по една година стаж. Сепак, ова често се поврзува со должината на вработувањето, при што работниците акумулираат повеќе денови колку подолго остануваат во компанијата.
Неискористени денови: Во САД, вработените може да ги загубат своите неискористени денови за одмор на крајот на годината или да ги префрлат во следната година, во зависност од политиките на компанијата. Во некои случаи, вработените можат да ги наплатат своите неискористени денови.
Кина: Задолжително платено отсуство
Кина наложува денови за платен одмор врз основа на стажот. Вработените имаат право на:
- 5 дена годишен одмор доколку работеле 1-10 години,
- 10 дена за 10-20 години стаж, и
- 15 дена за повеќе од 20 години стаж.
Кинеските закони за работни односи бараат од работодавците да се погрижат вработените да го земат своето право на отсуство. Доколку некој вработен не го земе отсуството, мора да му се исплати 300% од дневната плата за неискористените денови.
Неискористени денови: Вработените во Кина добиваат компензација за неискористените денови на одмор по стапка значително повисока од нивната редовна плата, што дава силен поттик да земат слободно време.
Македонија – Дарежливост во правото на платен одмор:
Македонија нуди една од најдарежливите политики за платен одмор. Законскиот минимум е 20 дена годишно, иако во многу случаи, колективните договори или политиките на компанијата може да обезбедат повеќе (до 29 дена во зависност од работниот стаж – Член 137 од Законот за работни односи). Вработените се обврзани да ги земат деновите за одмор за да одржат здрава рамнотежа помеѓу работата и животот.
Неискористени денови во Македонија: Доколку работникот не ги искористи сите денови за одмор во календарската година, Законот за работни односи предвидува дека тој мора да ги земе неискористените денови до 30 јуни следната година. Ако сепак не го земат одморот, работниците ризикуваат целосно да го изгубат правото. Меѓутоа, во одредени ситуации, како што се продолжено боледување или породилно отсуство, неискористените денови може дополнително да се продолжат, со што се осигурува дека вработениот нема да го изгуби ова право (член 141 од Законот за работни односи).
Работникот има право на надоместок на неискористениот дел од годишниот одмор пред престанок на работниот однос, ако претходно побарал користење на годишен одмор, а не му било овозможено користење на годишен одмор, а работниот однос му престанал не по негова вина и волја.
Некои компании во Македонија нудат и можност за плаќање на неискористените денови за одмор, иако тоа зависи од индивидуалните политики и договори на компанијата меѓу работодавците и вработените.
Либералност наспроти конзервативност
Политиките за платен одмор варираат во голема мера во различни земји, што одразува различни пристапи за рамнотежа помеѓу работата и животот. Македонија, со нејзиното југословенско „наследство“ од социјална држава, се издвојува по своите дарежливи политики и структуриран пристап за вработените да го искористат своето право на одмор. Додека во САД, недостатокот на федерален закон ги остава вработените на милост и немилост на политиките на компанијата, Кина спроведува строги правила за да се осигура дека работниците имаат корист од платеното отсуство, дури и обезбедувајќи дополнителна компензација за неискористените денови, наспроти релативно малиот износ на слободни денови.
За вработените во Македонија, во споредба со „поразвиените“ држави, опцијата да ги пренесат или да ги наплатат неискористените денови нуди флексибилност, но исто така ја нагласува важноста на одморот за лична благосостојба. Социјалната држава на овој начин е силна и со високо ниво на заштита на работничките права. Со воспоставените такви политики, како и релативно високиот број неработни денови во текот на годината, државата има за цел да воспостави рамнотежа помеѓу економската продуктивност и здравјето и среќата на нејзината работна сила.
