Конкурентските клаузули (non-compete clauses) се вообичаена правна алатка што ја користат работодавците за заштита на нивните деловни интереси со ограничување на вработените да се вклучат во конкурентни активности за време и по прекин на нивното вработување. Во Македонија овие клаузули се регулирани со Законот за работни односи (ЗРО) и согласно законот, мора да се исполнат одредени услови за клаузулите да се сметаат за валидни.
Правна рамка
Конкурентска клаузула во Македонија е регулирана во член 37, член 38 и член 39 од ЗРО и нејзината важност зависи од повеќе фактори. Клучните аспекти на овие клаузули вклучуваат:
- Временско ограничување: Ограничувањето за конкурентско работење не може да трае подолго од две години по престанокот на работниот однос.
- Надомест: Работодавците се обврзани да обезбедат финансиски надоместок за време на периодот кога на работникот му е забрането да работи во конкурентни бизниси.
- Пропорционалност: Ограничувањето за конкурентско работење мора да биде пропорционално, што значи дека не треба да биде претерано широко или да ја ограничува способноста на работникот да заработува за живот, да се вработи и да го ограничува работникот над она што е неопходно за заштита на легитимните деловни интереси на работодавачот.
Овие клаузули исклучиво важат во случај работниот однос да престанал по волја или вина на работникот или со заемна согласност од двете страни. Во сите останати случаи конкурентската клаузула нема важност.
Како се спроведуваат конкурентските клаузули во Македонија
Спроведувањето на клаузулите во Македонија во голема мера зависи од конкретните услови договорени во договорот за вработување. Судовите во земјата оценуваат дали клаузулата е разумна по обем, време и надомест. Ако клаузулата се смета дека е премногу рестриктивна или неправедно ги ограничува правата на работникот, судот може да ја прогласи за ништовна.
Прекугранични конкурентски клаузули – Non-Compete во САД и Македонија
Кога станува збор за конкурентски клаузули кои вклучуваат американски компании и македонски граѓани, извршувањето може да биде посложено. Македонски државјанин кој работи за американска компанија, од далечина или на лице место во САД, може да биде предмет на конкурентска клаузула регулирана со американски закон. Сепак, спроведувањето на таква клаузула во Македонија бара дополнителни чекори:
- Избор на закон и јурисдикција – Договорите со американските компании често го специфицираат важечкиот закон и јурисдикција за решавање на спорови. Ако договорот експлицитно вели дека американскиот закон ја регулира конкурентската клаузула, клаузулата ќе биде применлива под јурисдикција на САД. Меѓутоа, ако работникот остане во Македонија по напуштањето на компанијата, извршувањето може да стане правен предизвик.
- Признавање на пресудите на САД во Македонија – За конкурентска клаузула од американска компанија да биде спроведена во Македонија, американската компанија преку судски процес ќе треба да бара признавање на судската пресуда на САД во македонските судови. Македонија нема официјален договор со САД за автоматско признавање на пресудите, така што судот би го испитувал случајот врз основа на принципите на реципроцитет и правичност.
- Компатибилност со македонското право – Дури и ако американскиот суд потврди ваква клаузула, македонскиот суд ќе ја спроведе локално само доколку условите се усогласени со македонското законодавство. Ова вклучува почитување на временските ограничувања, разумен географски опсег и компензација за вработениот. Ако конкурентската клаузула се смета за прекумерна според македонските стандарди, таа може да се прогласи за ништовна.
Практични предизвици во извршувањето
Дури и со воспоставени правни механизми, спроведувањето на конкурентски клаузули „прекугранично“ може да биде тешко. На пример, ако државјанин на Македонија ја прекрши клаузулата со американска компанија, но продолжи да работи во Македонија, практичната способност да се наметнуваат казни или да се спроведуваат ограничувања стануваат скоро невозможни без локална правна поддршка.
