Пирамидални и Понзи шеми – како да ги препознаете – FB#17
August 25, 2025
Во светот на финансиите, привлечноста на брзата заработка честопати е фатална. Кога некој ви ветува висок поврат на инвестицијата со низок ризик – а честопати и без никаков ризик – треба веднаш да ви светне црвено светло. За жал, многу луѓе, поттикнати од алчност или од финансиски притисок, паѓаат во мрежата на т.н. Пирамидални и Понзи шеми.
Овие измами не се нов феномен. Тие функционираат на едноставен, но деструктивен принцип: парите на новите инвеститори се користат за исплата на профитот на претходните инвеститори. Во суштина, станува збор за ланец на финансиска измама кој е осуден на пропаст.
Пирамидална шема vs. Понзи шема: Која е разликата?
Иако термините често се користат како синоними, постои суптилна, но важна разлика:
Понзи шема (Ponzi Scheme)
Име: Наречена по Чарлс Понзи, италијански имигрант кој во 1920-тите ја изведе една од најголемите измами во историјата.
Принцип: Се фокусира на инвестиција. Измамниците се претставуваат како експерти кои имаат „таен“ или „ексклузивен“ начин за инвестирање што генерира огромен профит (на пример, во недвижности, девизни пазари или, најново, во криптовалути).
Функционирање: Не бара од инвеститорите да регрутираат други. Измамниците самите ги наоѓаат новите жртви и ги користат нивните пари за да ги исплатат ветените високи „приноси“ на старите инвеститори. Нема никаква реална економска активност или производ.
Пирамидална шема (Pyramid Scheme)
Принцип: Се фокусира на регрутирање. Шемите често имаат лажен производ или услуга (како некој скап Multi-Level Marketing – MLM производ), но вистинскиот приход доаѓа од регрутирање на нови членови.
Функционирање: Секој член мора да плати влезен надомест (инвестиција) и да регрутира одреден број нови членови под него (долни нивоа). Членот заработува процент од влезот на оние што ги регрутирал.
Проблем: Економскиот модел е неодржлив бидејќи бара експоненцијален раст. За да се одржи, потребно е секогаш да има повеќе нови луѓе отколку што имало вкупно дотогаш.
Зошто овие шеми секогаш пропаѓаат?
Пирамидални и понзи шеми се неодржливи бидејќи се базираат на фикција, а не на реално генериран профит. Кога протокот на нови пари ќе забави или запре – а тоа е неизбежно бидејќи бројот на потенцијални жртви е ограничен – целиот систем се распаѓа.
Според податоците, само во 2022 година, корисниците ширум светот изгубиле вкупно 7,8 милијарди долари во пирамидални и Понзи шеми за „криптовалути“. Ова ја покажува застрашувачката големина на измамите во дигиталната ера.
5 црвени знаци дека се работи за измама
Како можеш да се заштитиш и да ги препознаеш овие стапици? Еве ги клучните знаци:
1. Ветување за нереално висок поврат со низок ризик
Знак: Ветувања за месечен или годишен поврат од 20%, 50% или дури 100%, додека банките и легитимните фондови нудат 5-10% годишно.
Прашање: Ако навистина имаат таков „таен алгоритам“, зошто би го делеле со вас, наместо да станат најбогати луѓе на светот? Високиот принос секогаш оди рака под рака со висок ризик.
2. Притисок да се инвестира веднаш (Sense of Urgency)
Знак: „Оваа понуда е само за одбрани“, „Местата се ограничени“, „Инвестирајте денес пред да порасне влезната цена“.
Објаснување: Измамниците сакаат да донесеш емоционална одлука, а не рационална. Легитимните инвестициски платформи се транспарентни и ви даваат време да размислите и да се консултирате.
3. Фокус на регрутирање (Pyramid)
Знак: Ако најголемиот дел од разговорот не е за производот, туку за тоа колку луѓе треба да донесеш за да го вратиш влогот, бегај!
Реалност: Во легитимните MLM компании, продажбата на производот е главниот извор на приход. Во пирамидалните шеми, единствениот „производ“ е регрутирањето пари од нови членови.
4. Недостаток на транспарентност и регулација
Знак: Компанијата или инвестицискиот фонд не се регистрирани кај надлежните регулаторни тела (како Комисијата за хартии од вредност или Народната банка во вашата земја). Нема достапни финансиски извештаи за јавноста.
Прашање: Ако инвестирањето е легитимно, зошто би работеле во тајност? Секоја сериозна финансиска институција е регистрирана и подлежи на строги контроли.
5. Комплексни и нејасни инвестициски стратегии
Знак: Кога ќе побараш објаснување како се генерира профитот, добиваш многу џабе jargon (стручни термини) за „арбитража“, „квадратен алгоритам“ или „загарантирано тргување“ што не ги разбираш.
Совет: Никогаш не инвестирај во нешто што не можеш јасно да го објасниш со свои зборови.
Историски лекции
За жал, и во Македонија имавме горчливи искуства. Познати пирамидални измами како штедилниците ТАТ, Лавци, Алфа-С и други, им оставија трајни лузни на многу семејства.
На глобално ниво, најозлогласен пример е измамата на Бернард Медоф (Bernard Madoff), кој изведе Понзи шема вредна над 65 милијарди долари, што се одржуваше со децении. Ова е доказ дека измамниците не се само „мали риби“, туку може да бидат и високопрофилирани финансиери.
Нееднаквиот третман, без разлика дали се работи за плата, унапредување или едноставно признание, создава тензии и го уништува меѓусебното почитување во тимот. Ова е особено опасно во мали тимови каде што секој го забележува третманот на другите. Fairness (праведност) е основно човеково барање.
Најтазе приказни - Лајонес и Конти
Иако пирамидалните шеми се забранети, тие постојано се појавуваат во нови форми, често маскирани како Multi-Level Marketing (MLM) или online инвестициски платформи.
Conti (Конти)
Conti е еден понов пример за Понзи шема што ја тресеше Македонија во поново време.
Начин на работа: Апликацијата им ветуваше на членовите заработка со наводно „гледање промоции на филмови и трејлери“ или со кликање на линкови.
Вистински извор на приход: Приходот што го добиваа првите членови не доаѓал од рекламирање, туку од парите што ги уплаќале новите членови.
Ефект: Според неофицијални извори, над 14.000 македонски граѓани беа дел од оваа шема, а загубите се проценуваат на милиони евра. Кога протокот на нови пари запре, шемата се распадна, а основачите исчезнаа. Овој случај јасно покажа како Понзи шемите, маскирани како лесна онлајн заработка, и денес се исклучително успешни во привлекување жртви.
Lyoness / MyWorld / Lyconet – Стечајот како потврда на моделот
Компаниите што се претставуваат како Lyoness, а подоцна како MyWorld и Lyconet, често беа под истрага низ Европа поради сомневања за функционирање на принципот на Пирамидална шема. Иако се претставуваат како систем за лојалност и кеш-бек (cash-back), критичарите тврдат дека најголемиот профит доаѓа од регрутирање нови „соработници“ кои плаќаат влезни пакети и надоместоци, а не од промет од реална продажба.
Банкрот на MyWorld: Во август 2025 година (според медиумски извештаи), MyWorld International AG, компанијата мајка на MyWorld Македонија, се соочи со стечај. Оваа вест предизвика голема неизвесност кај илјадници македонски граѓани, особено кај членовите на Lyconet – фирмата за мрежен маркетинг чиј единствен клиент е MyWorld. Со стечајот на главниот клиент, се доведува во прашање и понатамошното функционирање на Lyconet.
Иако финансиските извештаи на македонската фирма покажале добивка, пропаѓањето на матичната компанија во Австрија, следејќи ја низата скандали и забрани во земји како Италија и Норвешка каде што платформата била прогласена за илегална пирамидална шема, јасно покажува дека темелите на целиот бизнис модел биле нестабилни и зависни од постојан прилив на нови пари од регрутирање.
Заштити се со знаење
If it looks like a pyramid, swims like a pyramid, it’s probably a pyramid! Пирамидалните и Понзи шеми се финансиски илузии. Тие се одржуваат додека трае протокот на нови, измамени пари.
Вашата најголема заштита е вашето знаење и здрав разум. Запомнете: ако нешто звучи премногу добро за да биде вистинито, најверојатно не е вистина.
Пред да инвестирате, секогаш консултирајте се со легитимен финансиски советник (како FinanceBuddy.mk 
), направете темелно истражување и никогаш не дозволувајте некој да ве притиска за брза одлука.
