Конкурентска клаузула – Дали важи и кај нас – FB#6
July 23, 2025
Конкурентските клаузули (non-compete clauses) се чест дел од договорите за вработување, особено во меѓународни компании, каде работодавачите сакаат да ги заштитат своите деловни интереси. Но, што се случува кога таква клаузула е дел од договор склучен во странство? Дали е правно обврзувачка во Македонија? Во оваа статија објаснуваме што е конкурентска клаузула, како македонското законодавство ја регулира и дали странските договори можат да се применат во земјата.
Забрана за работа?
Според Законот за работни односи на Република Северна Македонија, конкурентските клаузули се регулирани во член 37. Овие клаузули се дозволени, но мора да исполнуваат строги услови за да бидат правно валидни:
Писмена форма: Клаузулата мора да биде дел од договорот за вработување или посебен договор, јасно дефиниран и потпишан од двете страни.
Разумни ограничувања: Ограничувањата во однос на времето, географската област и видот на работата мора да бидат разумни и да не го спречуваат вработениот да заработува за живот.
Легитимен деловен интерес: Клаузулата мора да штити конкретен интерес на работодавачот, како трговски тајни или клиентски односи, а не само да спречува конкуренција.
Финансиска компензација: Работодавачот мора да обезбеди соодветна компензација за времето на ограничувањето, обично изразена како процент од платата (на пример, најмалку 50% од просечната плата).
Ако овие услови не се исполнети, клаузулата може да биде прогласена за ништовна од суд.
Конкурентски клаузули според македонското законодавство
Според Законот за работни односи на Република Северна Македонија, конкурентските клаузули се регулирани во член 37. Овие клаузули се дозволени, но мора да исполнуваат строги услови за да бидат правно валидни:
Писмена форма: Клаузулата мора да биде дел од договорот за вработување или посебен договор, јасно дефиниран и потпишан од двете страни.
Разумни ограничувања: Ограничувањата во однос на времето, географската област и видот на работата мора да бидат разумни и да не го спречуваат вработениот да заработува за живот.
Легитимен деловен интерес: Клаузулата мора да штити конкретен интерес на работодавачот, како трговски тајни или клиентски односи, а не само да спречува конкуренција.
Финансиска компензација: Работодавачот мора да обезбеди соодветна компензација за времето на ограничувањето, обично изразена како процент од платата (на пример, најмалку 50% од просечната плата).
Ако овие услови не се исполнети, клаузулата може да биде прогласена за ништовна од суд.
Дали конкурентската клаузула од странски договор важи во Македонија?
Кога станува збор за договори склучени во странство, применливоста на конкурентската клаузула во Македонија зависи од неколку фактори:
1. Избор на применливо право
Многу странски договори вклучуваат клаузула за избор на право (choice-of-law clause), каде се наведува дека законите на одредена земја ќе се применуваат. На пример, ако договорот е склучен под законите на Германија, тамошните правила за конкурентски клаузули може да бидат релевантни. Сепак, македонските судови можат да одбијат примена на странско право ако тоа е во спротивност со македонските задолжителни правила или јавниот ред. На пример, ако странската клаузула не предвидува финансиска компензација, а македонскиот закон ја бара, таа може да биде прогласена за неважечка.
2. Место на извршување на работата
Ако вработениот работи во Македонија, македонското работно законодавство често има предност, без оглед на земјата во која е склучен договорот. Ова значи дека странската конкурентска клаузула мора да ги исполнува условите од македонскиот Закон за работни односи за да биде валидна. На пример, ако клаузулата забранува работа во одредена индустрија на неразумен период (на пр., 3 години), македонски суд може да ја прогласи за неважечка.
3. Судска практика и реформа на договорот
Македонските судови можат да ја „реформираат“ клаузулата за да ја направат усогласена со локалните закони, наместо целосно да ја поништат. На пример, ако географскиот опфат е преширок, судот може да го ограничи на разумна област. Ова е слично на практиките во други земји, каде судовите користат таканаречени „blue pencil“ или „red pencil“ пристапи за да ги прилагодат клаузулите.
4. Договори за избегнување на конфликти
Македонија има склучено билатерални договори со одредени земји за признавање на странски договори. Сепак, дури и во такви случаи, конкурентските клаузули мора да бидат во согласност со македонските задолжителни правила за да бидат извршни.
Што ако дојде до спор?
Ако дојде до спор околу конкурентската клаузула, македонските судови ќе го разгледаат случајот врз основа на:
Локалните закони: Законот за работни односи има предност за вработените кои работат во Македонија.
Разумност на клаузулата: Судот ќе провери дали ограничувањата се пропорционални и дали постои легитимен деловен интерес.
Докази за штета: Работодавачот мора да докаже дека вработениот предизвикал штета со кршење на клаузулата, на пример, со користење на трговски тајни.
Ако сте вработен и сметате дека клаузулата е неправедна, можете да поднесете жалба до Инспекторатот за труд или да се обратите до суд.
Пат кон усогласеност со конкурентските клаузули
Конкурентските клаузули можат да бидат корисни за заштита на деловните интереси, но нивната применливост во Македонија зависи од усогласеноста со локалните закони. За странските договори, македонските судови често ги проценуваат според локалните стандарди, особено ако вработениот работи во земјата. Со правилно планирање и правен совет, и работодавачите и вработените можат да ги заштитат своите интереси.
Без разлика дали сте вработен или работодавач, разбирањето на конкурентските клаузули е клучно за избегнување правни проблеми. Проверете ги условите на договорот, консултирајте се со правен експерт и осигурете се дека клаузулата е во согласност со македонското законодавство.
