Потекло на имот – Пари „под душек“ ? – FB#11
August 4, 2025
Денес, сакајќи да се поврзам со претходниот текст за приходи преку fintech платформите, со утринското кафе зборуваме за една многу важна, но често неразбрана тема во Македонија – потекло на имот и контролата на непријавени приходи. Ова е област што може да звучи комплицирано, но директно влијае на секој од нас, особено ако планирате да купите стан, да вложите поголема сума пари во банка или едноставно сакате да бидете во согласност со законот. Ајде да ги разложиме работите на едноставен начин.
Непријавени приходи
Сите пари или средства што ги имате, а не сте ги пријавиле кај надлежните институции, како што е Управата за јавни приходи (УЈП) се сметаат за непријавени. Ова може да вклучува приходи од неформална работа, готовински трансакции, подароци, наследства или било какви други средства за кои немате официјален документ дека се легално стекнати. Особено тоа важи и за оние познати „пари под душекот/перницата на баба“ – без доказ за нивното потекло, тие претставуваат сериозен проблем.
Во Македонија, Законот за спречување перење пари и финансирање на тероризам е една од клучните алатки што државата ги користи за да ги следи овие приходи. Предлог-законот за потекло на имот (сè уште…) е во фаза на подготовка. Овој закон е првично наменет за проверка на имотот на државните функционери пред, за време и по нивното избирање/назначување.
Кој ја врши контролата на потекло на имот?
Контролата на потеклото на имот и непријавените приходи ја вршат неколку институции, во зависност од случајот:
-
Управата за јавни приходи (УЈП): Ги надгледува даночните обврски и проверува дали приходите се пријавени и оданочени.
-
Управата за финансиско разузнавање: Оваа управа е задолжена за следење на сомнителни трансакции, особено оние што можат да укажуваат на перење пари.
-
Министерството за внатрешни работи (МВР) и Финансиската полиција можат да истражуваат ако има индиции за криминално потекло на средствата.
-
Јавното обвинителство: Вклучено е ако се утврди дека постои кривично дело, како перење пари или даночно затајување.
Овие институции соработуваат за да утврдат дали вашиот имот (пари, недвижен имот, возила) е во согласност со вашите пријавени приходи.
Кога почнува процедурата за контрола и кој ја почнува?
Процедурата за контрола на потеклото на имот обично започнува кога некоја од овие институции ќе забележи несразмерност меѓу вашиот имот и вашите пријавени приходи. На пример, ако сте пријавиле годишна плата од 6.000 евра, а купите стан од 100.000 евра, тоа може да покрене сомневање. Еве неколку ситуации кога може да се случи ова:
Автоматска проверка: УЈП може да спореди податоци од вашите даночни пријави со имотот што го поседувате (на пример, преку катастарот на недвижности).
Сомнителни трансакции: Ако депонирате голема сума пари во банка или направите голема купопродажба, банката или нотарот се обврзани да ја известат Управата за финансиско разузнавање.
Пријава од трета страна: Контролата може да почне и по анонимна пријава или по барање на друга институција, како полицијата или обвинителството.
Какви се последиците и казните?
Ако не можете да го докажете потеклото на вашиот имот, последиците можат да бидат сериозни. Еве што вели законодавството во Македонија, со осврт на последните информации:
Даночни санкции: УЈП може да ви пресмета данок на непријавените приходи, често со дополнителни казни и камати. Според Законот за данок на личен доход, непријавените приходи се оданочуваат со стапка од 70%, согласно член 78 од законот.
Кривична одговорност: Ако се докаже дека парите потекнуваат од криминална активност (на пример, перење пари), според Кривичниот законик (член 273), казните можат да вклучуваат затвор од 1 до 10 години, во зависност од тежината на делото. За потешки случаи, како организиран криминал, казните можат да бидат и повисоки. Во кривичното гонење постои опцијата конфискација на имотот, согласно членовите 97 до 100 од Кривичниот законик.
Прекршочни казни: За правните лица како непријавени средства можеме да ги сметаме и парите за кои не се издадени фискални сметки. За непочитување на Законот за регистрирање на готовински плаќања, како неиздавање фискални сметки, казните можат да бидат од 250 до 2.000 евра за физички лица и до 10.000 евра за правни лица, во зависност од големината на субјектот. Повторените прекршоци можат да доведат до привремено затворање на бизнисот, како што покажуваат контролите на УЈП од јули 2025 година, каде фирми беа привремено затворени поради повторно неиздавање фискални сметки.
Колку пари може да се стават во банка без доказ за потекло?
Во Македонија, секоја трансакција над 1.000 евра мора да се изврши преку банкарска сметка, според Законот за спречување перење пари и финансирање на тероризам. Банките се обврзани да пријават сомнителни трансакции до Управата за финансиско разузнавање, особено ако депонирате голема сума во готово без јасен доказ за потеклото. На пример, ако сакате да ставите 10.000 евра во банка, можеби ќе треба да приложите документи, како:
Потврда за платен данок на приход.
Договор за продажба на имот.
Документ за наследство или подарок.
Ако немате доказ, банката може да одбие да ја прифати трансакцијата или да ја пријави за понатамошна проверка.
Може ли да се купи стан со пари „од перницата на баба“?
Сега доаѓаме до прашањето што многумина го поставуваат: „Што ако имам заштедено пари во готово, од години наназад, и сакам да купам стан?“ Одговорот е – тешко, но не и невозможно. Во Македонија, купопродажбата на недвижности мора да биде регулирана и транспарентна. Еве што треба да знаете:
Задолжителна трансакција преку банка: За купување стан, сите плаќања над 1.000 евра мора да одат преку трансакциска сметка. Ако се обидете да платите во готово, и вие и продавачот ризикувате сериозни проблеми.
Доказ за потекло: Ако депонирате поголема сума за купување стан, банката или нотарот може да побара доказ за потеклото на парите. Без документ (на пример, договор за подарок, наследство или платен данок), трансакцијата може да биде стопирана.
Ако парите се навистина „од перницата“, можете да се обидете да го докажете нивното потекло со договор за подарок или наследство.
Сепак, ако немате никакви документи, ризикувате да бидете под истрага за потеклото на средствата, а во најлош случај, имотот може да ви биде конфискуван.
Во последниот период, со зголемувањето на соработката помеѓу нашите и европските институции, се додава акцент на контрола на оваа појава. Нотарите добиваат насоки и помали трансакции кои има можност да се „ризични“ да се пријавуваат во Управата за финансиско разузнавање. Банките веќе подолго време постапуваат по вакви и слични насоки.
Контролата оди до таму што при продажба на недвижност нотарот има обврска да побара документ – основ по кој е стекнат имотот од страна на продавачот.
Како да се заштитите
За да избегнете проблеми, еве неколку совети од мене, како финансиски блогер што сака да ви помогне:
Чувајте документација: Секогаш чувајте докази за вашите приходи – договори, потврди за платен данок, договори и решенија за подароци или наследства.
Консултирајте се со адвокат или нотар: Пред да купите стан или да депонирате голема сума, побарајте совет од професионалец.
Избегнувајте готовина за големи трансакции: Плаќајте преку банка за да имате чиста трага на парите.
Пријавете ги приходите навреме: Ако сте заработиле некои пари од странство – пријавете навремено преку е-УЈП(е-ПДД).
Контролата на потекло на имот и непријавените приходи е сериозна работа. Секоја држава сака да стави ред во сивата економија и да спречи перење пари, но тоа значи дека сите ние треба да бидеме повнимателни со нашите финансии. Без разлика дали сакате да купите стан или да депонирате пари, клучот е во транспарентноста и документацијата. Парите од „душекот/перницата на баба“ можеби звучат романтично, но без доказ за нивното потекло, можат да ви донесат повеќе главоболки отколку корист.
Ако имате прашања или искуства за споделување – пишете ми!
И не заборавајте – финансиската писменост е вашата најдобра инвестиција.
