Рамен vs. Прогресивен данок - FB#2

Рамен vs. Прогресивен данок – FB#2

Тамара Мицевска Михаилова

July 23, 2025

Даночните системи се клучен дел од економската политика на секоја држава, а дебатата за рамен и прогресивен данок е актуелна и во Македонија. Дали е поправедно сите да плаќаат ист процент на данок или оние со повисоки приходи да плаќаат повеќе? Ja разгледуваме разликата меѓу овие два системи, нивните предности и недостатоци, како и мислења од лидери и експерти за да ви помогне да разберете што е најдобро за македонската економија.

Рамен данок

Рамниот данок (flat tax) подразбира еднаков даночен процент за сите граѓани, без разлика на нивниот приход. На пример, во Македонија, данокот на личен доход моментално е 10% за сите приходи, што ја прави земјата пример за рамен даночен систем. Ова значи дека без разлика дали заработувате 20.000 или 200.000 денари месечно, плаќате 10% данок.

Предности на рамниот данок

Едноставност: Рамниот данок е лесен за разбирање и администрирање, намалувајќи ја потребата од сложени даночни формулари и сметководствени услуги.
Транспарентност: Сите плаќаат иста стапка, што го прави системот предвидлив.
Економски раст: Поборниците, како поранешниот американски кандидат за претседател Тед Круз, тврдат дека рамниот данок од 10% го стимулира економскиот раст со охрабрување на инвестиции и работа.
Привлекување бизниси: Според Симеон Џанков, економист од Лондонската школа за економија, земји како Естонија забележале економски раст по воведувањето на рамен данок, привлекувајќи компании со поедноставен даночен код.

Недостатоци на рамниот данок

Нееднаквост: Критичарите, како Институтот за даночна и економска политика, тврдат дека рамниот данок ги оптоварува нископриходните домаќинства повеќе, бидејќи тие трошат поголем дел од приходите на основни потреби.
Намалени приходи: Рамниот данок може да донесе помалку даночни приходи од високоприходните граѓани, што може да ги ограничи социјалните програми.

Прогресивен данок

Прогресивниот данок ги оптоварува повисоките приходи со повисоки даночни стапки. Во САД, на пример, федералниот данок на доход има стапки од 10% до 37% во зависност од приходот. Овој систем се заснова на принципот дека оние со поголеми финансиски ресурси можат да придонесат повеќе за државните услуги.

Предности на прогресивниот данок

Промовирање еднаквост: Поборниците, како економистката Стефани Келтон, тврдат дека прогресивниот данок ја намалува економската нееднаквост со поголемо оданочување на богатите, овозможувајќи финансирање на социјални програми.
Поголеми приходи: Прогресивниот систем собира повеќе даноци од високоприходните, што овозможува финансирање на инфраструктура, здравство и образование.
Поддршка од лидери: Поранешната американска кандидатка за претседател Хилари Клинтон предложи зголемување на даноците за капитални добивки за високоприходните, нагласувајќи дека прогресивниот систем ја намалува нееднаквоста.

Недостатоци на прогресивниот данок

Комплексност: Прогресивниот систем е посложен, што може да ги зголеми административните трошоци и да поттикне даночна евазија.
Дискуражирање на успехот: Критичарите, како економистите Мирлис и Адам, велат дека високите маргинални даночни стапки можат да ја намалат мотивацијата за работа и инвестиции.

Што велат експертите и филозофите?

Адам Смит (филозоф и економист): Во своето дело „Богатството на народите“, Смит ја поддржува идејата за прогресивно оданочување, велејќи дека „не е неразумно оние со поголеми приходи да придонесуваат повеќе за јавните трошоци, не само пропорционално, туку и повеќе од пропорционално.“ Неговиот став ја нагласува праведноста во оданочувањето според можностите.
Карл Маркс (филозоф и економист): Маркс застапува прогресивен данок како средство за намалување на економската нееднаквост, тврдејќи во „Комунистичкиот манифест“ дека високите даночни стапки за богатите се неопходни за редистрибуција на богатството и поддршка на социјалната рамнотежа.
Милтон Фридман (економист): Фридман, познат поборник на рамниот данок, во „Капитализам и слобода“ тврди дека рамниот данок ја промовира економската слобода со минимизирање на државната интервенција и овозможува акумулација на богатство за инвестиции, што го стимулира економскиот раст.
Петар Гошев (економист, Македонија): Гошев критикува напуштањето на прогресивниот данок во 2019 година, тврдејќи дека одлуката е резултат на „лобирање на мал круг богати луѓе“, а рамниот данок го насочува богатството кон богатите и странство, зголемувајќи ја нееднаквоста.
Томас Пикети (економист): Во својата книга „Капитал во 21-от век“, Пикети застапува прогресивен данок на богатство и доход за да се спречи концентрацијата на богатство, Hawkins и намалување на економската нееднаквост, влијаејќи на глобалните економски политики.

Што е подобро за Македонија?

Македонија моментално користи рамен данок од 10%, што ја прави атрактивна за бизниси и странски инвеститори. Сепак, со зголемената економска нееднаквост, некои експерти предлагаат воведување прогресивен данок за да се финансираат социјални програми и да се намали јазот меѓу богатите и сиромашните. Според студија од Централноевропскиот економски институт, земјите од Централна и Источна Европа кои преминаа од рамен на прогресивен данок (како Латвија во 2018) забележале намалување на нееднаквоста, но со занемарлив ефект врз економскиот раст.

Изборот меѓу рамен и прогресивен данок зависи од економските приоритети на Македонија. Рамниот данок ја промовира едноставноста и привлекува инвестиции, но може да ја зголеми нееднаквоста. Прогресивниот данок, пак, поддржува социјална правда, но е посложен и може да ги одврати високоприходните. Како и да е, транспарентноста и силната даночна администрација се клучни за успехот на кој било систем.